Μουσείο, Αρχαιολογικό Σαμοθράκης

Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Σαμοθράκης βρίσκεται πάνω στον πλακόστρωτο δρόμο που οδηγεί στον αρχαιολογικό χώρο της Παλιάπολης Σαμοθράκης. Το μουσείο θεμελιώθηκε το 1939, άνοιξε όμως τις πύλες του στο κοινό το 1955. Φιλοξενεί τα ευρήματα από τις εκτεταμένες αρχαιολογικές ανασκαφές της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Παλιάπολη, αλλά και τυχαία ευρήματα από το νησί. Η Σαμοθράκη ήταν γνωστή για τη μυστηριακή λατρεία που αποτέλεσε από τον 7ο αι. π.Χ. έως τον 4ο αι. μ. Χ. πόλο έλξης για προσκυνητές από όλο τον αρχαίο και το ρωμαϊκό κόσμο. Η φύση των θεών που λατρεύονταν στη διάρκεια των μυστηριακών τελετών δε μας είναι γνωστή. Στις πηγές αναφέρονται συχνά ως Κάβειροι, γι’ αυτό και τα μυστήρια της Σαμοθράκης έχει επικρατήσει να ονομάζονται Καβείρια Μυστήρια, και ως Μεγάλοι Θεοί. Η ακτινοβολία πάντως του ιερού χώρου αντικατοπτρίζεται στα πολυτελή οικοδομήματα που ανέθεσαν στο ιερό μεγάλοι ηγεμόνες, κυρίως η μακεδονική δυναστεία. Μια εικόνα από τα οικοδομήματα αυτά, αλλά και κάποιες πληροφορίες για την τέλεση των μυστηρίων, θα πάρετε από τα ευρήματα του μουσείου, γι’ αυτό αξίζει τον κόπο να το επισκεφθείτε πριν από την περιήγησή σας στον αρχαιολογικό χώρο. Η πρώτη αίθουσα του μουσείου (Α) στεγάζει αρχιτεκτονικά μέλη από τα κτίρια του ιερού χώρου, που έχουν συμπληρωθεί, ώστε να είναι κατανοητή στον επισκέπτη η αρχική τους μορφή. Τα πιο εντυπωσιακά αρχιτεκτονικά μέλη αυτής της αίθουσας προέρχονται από τη θόλο, που ανέθεσε στους Μεγάλους Θεούς η Αρσινόη Β΄ τον 3ο αι. π.Χ. Πρόκειται για το μεγαλύτερο κλειστό κυκλικό οικοδόμημα που είναι γνωστό στην ελληνική αρχιτεκτονική. Τα εντυπωσιακά θεμέλια αυτού του κτιρίου θα έχετε την ευκαιρία να θαυμάσετε στον αρχαιολογικό χώρο, μια εικόνα όμως για τον πλούτο των μαρμάρινων διακοσμήσεών του θα πάρετε σε αυτή την αίθουσα. Τη μεγαλύτερη εντύπωση όμως προκαλεί το αναστηλωμένο τμήμα της στοάς που βρίσκεται στο κέντρο του βόρειου τμήματος της αίθουσας, μπροστά από την είσοδο που οδηγεί στην αίθουσα Δ. Η διακοσμητική αυτή στοά έστεκε πάνω σε τοίχο ύψους 7,5 μ. και συγκρατούσε το θριγκό και τη στέγη της θόλου. Το τμήμα που εκτίθεται εδώ περιλαμβάνει τρεις πεσσούς, καθώς και την ανθεμωτή ζωφόρο που τους επιστέφει. Αξίζει να παρατηρήσετε ότι η στοά είχε διαφορετική όψη στο εσωτερικό απ’ ότι στο εξωτερικό της: στο εξωτερικό οι πεσσοί είναι αράβδωτοι και φέρουν απλά επίκρανα, ενώ στο εσωτερικό έχουν τη μορφή κορινθιακών ημικιόνων. Στο δυτικό τοίχο της αίθουσας, απέναντι ακριβώς από την κύρια είσοδο, εκτίθεται ένα τμήμα του θριγκού της θόλου, όπου σώζεται ένα τμήμα της σίμης με πλοχμούς και μια υδρορρόη σε σχήμα λεοντοκεφαλής. Πάνω από αυτό θα δείτε ένα ανθεμωτό ακροκέραμο. Στη γωνία της αίθουσας, δεξιά από την αποκαταστημένη στοά, στον τοίχο, εκτίθεται ένα πεταλόσχημο κεραμίδι της στέγης, και κάτω από αυτό τμήματα της μαρμάρινης επίστεψης που τοποθετήθηκε στη στέγη στα ρωμαϊκά χρόνια, με διακόσμηση από φύλλα δάφνης. Με τα στοιχεία αυτά μπορείτε τώρα να ανασυνθέσετε στο μυαλό σας την εικόνα αυτού του θαυμάσιου οικοδομήματος, με το θριγκό να στηρίζεται πάνω στη στοά και, με τη σειρά του, να υποβαστάζει την κωνική στέγη με τα κεραμίδια και τις μαρμάρινες διακοσμήσεις. Δεξιά και αριστερά από τον αποκατεστημένο θριγκό έχουν στηθεί δύο μαρμάρινες στήλες. Οι στήλες αυτές έφεραν επιγραφές που απαγόρευαν στους μη μυημένους στα Καβείρια Μυστήρια να εισέρχονται στους απόκρυφους χώρους. Στη στήλη που βρίκεται στα δεξιά, που είναι και η καλύτερα σωζόμενη, σώζεται η επιγραφή στα ελληνικά και στα λατινικά: «Αμύητον μη εισιέναι», «Deorum sacra qui non accepterunt non intrant». Η στήλη αυτή ήταν τοποθετημένη στην είσοδο που οδηγούσε στο άδυτο του ανακτόρου και χρονολογείται από τον 3ο αι. π.Χ. Δεξιά από τη στήλη, στη γωνία της αίθουσας, εκτίθεται ένα αναστηλωμένο τμήμα από την άκρη της στέγης του ανακτόρου, με κεραμίδια που απολήγουν σε ανθέμια. Στην αριστερή γωνία του ίδιου τοίχου εκτίθεται μερικά συμπληρωμένο τμήμα από το θριγκό του κτιρίου, που ονομάστηκε από τους μελετητές «Ιερό». Στο νότιο τοίχο της αίθουσας, αριστερά και δεξιά της εισόδου που οδηγεί στην αίθουσα Β, εκτίθενται τμήματα από το κεντρικό ακρωτήριο που έστεφε το αέτωμα του Ιερού. Πάνω από την είσοδο στην αίθουσα Β έχει τοποθετηθεί γύψινη αναπαράσταση αυτού του ακρωτηρίου, ένα σύμπλεγμα από φύλλα άκανθας και χοντρούς βλαστούς, ανθέμια και λουλούδια, τόσο λεπτοδουλεμένο, ώστε να μοιάζει με δαντέλα από μάρμαρο. Πέρα από την εξαιρετική τεχνική του γλύπτη, είναι ακόμη πιο εντυπωσιακό αν σκεφτούμε το τελικό οπτικό αποτέλεσμα για τον επισκέπτη του τεμένους, που έβλεπε αυτό το ακρωτήριο στην κορυφή του Ιερού να προβάλει με φόντο το γαλάζιο ουρανό. Από την είσοδο που βρίσκεται σε αυτό το σημείο της αίθουσας θα συνεχίσετε την περιήγησή σας στην αίθουσα Β, όπου εκτίθενται κυρίως αρχιτεκτονικά γλυπτά. Προχωρώντας προς τα αριστερά, τα πρώτα εκθέματα είναι μια προτομή κι ένα ολόσωμο άγαλμα, τυχαία ευρήματα από τη Σαμοθράκη, των μέσων του 5ου αι. π.Χ. Σχετικά με την προτομή, οι μελετητές σήμερα πιστεύουν ότι απεικονίζει το μάντη Τειρεσία, όταν όμως, το 15ο αι., την ανακάλυψε σ’ ένα σαμοθρακιώτικο σπίτι και τη ζωγράφισε ο περιηγητής Κυριάκος από την Αγκώνα, θεώρησε ότι ήταν προτομή του φιλόσοφου Αριστοτέλη, κι έτσι αυτή η προτομή αποτέλεσε το πρότυπο για την απεικόνιση του Αριστοτέλη την περίοδο της Αναγέννησης. Στα δεξιά υπάρχουν τέσσερις προθήκες. Η πρώτη περιέχει διάφορα αντικείμενα που σχετίζονται με τη μυστική λατρεία που τελούνταν στον ιερό χώρο, προς τιμήν των Μεγάλων Θεών. Από τις πηγές γνωρίζουμε τα πιθανά ονόματα των θεοτήτων που λατρεύονταν, όπως του Αξιόκερσου και της Αξιόκερσας, θεών του Κάτω Κόσμου, που σταδιακά ταυτίστηκαν με τον Άδη και την Περσεφόνη. Στο επάνω ράφι της προθήκης θα δείτε ένα γαλάζιο γυάλινο δακτυλιόλιθο που εικονίζει θεά με πόλο στο κεφάλι και δύο μικρά πήλινα κεφάλια των ελληνιστικών χρόνων που απεικονίζουν παρόμοιες μορφές. Ίσως πρόκειται για απεικόνιση της Αξιόκερσας. Στη δεύτερη προθήκη εκτίθεται μια σειρά από νομίσματα και ενεπίγραφα κεραμίδια από τον ιερό χώρο. Στο αριστερό τμήμα της προθήκης θα δείτε νομίσματα της Σαμοθράκης, με την προστάτιδα Αθηνά στη μία όψη. Τα αργυρά χρονολογούνται από τον 6ο αι. π.Χ., ενώ τα χάλκινα προέρχονται από τους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους. Η τρίτη προθήκη περιέχει θραύσματα από αρχιτεκτονικά μέλη και γλυπτά. Στο κέντρο της αξίζει να προσέξετε το σωζόμενο τμήμα ενός ηλιακού ρολογιού της ελληνιστικής εποχής, που έδειχνε την ώρα αλλά και την εποχή του χρόνου. Στο κέντρο της αίθουσας δεσπόζουν τα αντίγραφα ενός κορινθιακού κιονόκρανου και μιας βάσης κίονα από το πρόπυλο που αφιέρωσε στους Μεγάλους Θεούς ο Πτολεμαίος Β΄ τον 3ο αι. π.Χ. Στο δυτικό τοίχο της αίθουσας, εκατέρωθεν της εισόδου προς την αίθουσα Γ, εκτίθενται τμήματα από την ανάγλυφη μαρμάρινη ζωφόρο που περιέβαλε το «κτίριο του τελετουργικού χορού», του 4ου αι. π.Χ. Το κτίριο πήρε το όνομά του από τη ζωφόρο, που απεικονίζει χορεύτριες και κόρες που τις συνοδεύουν παίζοντας διάφορα μουσικά όργανα, τις οποίες μπορείτε να διακρίνετε εδώ, παρά τη φθορά που έχει υποστεί η ζωφόρος. Προφανώς πρόκειται για κάποιον ιερό χορό, αφού και αυτές οι μορφές φορούν χαμηλό πόλο στο κεφάλι. Εκατέρωθεν της ζωφόρου είναι τοποθετημένα δύο κιονόκρανα, με το διακοσμημένο άνω τμήμα του κίονα που τα υποβάσταζε. Προέρχονται και αυτά από το «κτίριο του τελετουργικού χορού» και φέρουν εξαιρετικής τεχνικής ανάγλυφες φυτικές διακοσμήσεις. Η αίθουσα Γ περιέχει κυρίως ευρήματα από το χώρο του Ιερού, που είναι ταξινομημένα χρονολογικά ξεκινώντας από την πρώτη προθήκη δεξιά από την είσοδο. Η προθήκη 1 περιλαμβάνει κεραμικά ευρήματα από τη δεύτερη χιλιετία π.Χ. έως και τα αρχαϊκά χρόνια. Στο δεύτερο ράφι θα δείτε σταχτόχρωμα χειροποίητα αγγεία των Προελλήνων κατοίκων της Σαμοθράκης, που χρονολογούνται από το πρώτο μισό του 7ου αι. π.Χ. Η προθήκη 2 περιέχει μεταλλικά αντικείμενα. Τα περισσότερα από αυτά ήταν αναθήματα των προσκυνητών στο Ιερό, όπως μια χρυσή καρφίτσα σε σχήμα λιονταριού του 5ου αι. π.Χ. από την Περσία. Η προθήκη 3 περιέχει αγγεία του 7ου αι. π.Χ., ντόπιας παραγωγής αλλά και εισηγμένα, που βρέθηκαν όλα μαζί σε έναν αποθέτη θυσιών, ενώ στην προθήκη 4 εκτίθενται αγγεία του 6ου αι. π.Χ. που χρησιμοποιούνταν στα συμπόσια, όπως κάνθαροι, σκύφοι, κύλικες και κύπελλα. Η προθήκη 5 φιλοξενεί ενσφράγιστα και ανάγλυφα αγγεία. Ενδιαφέρουσες είναι οι λαβές των αμφορέων τηςελληνιστικής εποχής που φέρουν τη σφραγίδα «ΘΕΩΝ» και τα σύμβολα των Μεγάλων Θεών, το κηρύκειο και το κεφάλι κριού. Στο δυτικό τμήμα της αίθουσας δεσπόζει μια μαρμάρινη μορφή Νίκης. Το άγαλμα αυτό ήταν ένα από τα τέσσερα ακρωτήρια του Ιερού της ελληνιστικής εποχής. Από το άγαλμα, με τις λεπτές αναλογίες, λείπει το κεφάλι και τα χέρια. Στην αρχική της μορφή η Νίκη είχε υψωμένο το δεξί της χέρι και έκανε σπονδή με φιάλη που κρατούσε στο αριστερό, όπως δείχνουν τα δύο τμήματα χεριών από αντίστοιχες μορφές, από τα οποία το ένα κρατά λαβή οινοχόης και το άλλο φιάλη, που θα δείτε στην προθήκη 6, δεξιά του αγάλματος. Οι προθήκες 7 και 8, αριστερά του αγάλματος, περιέχουν κεραμική και ταφικά ευρήματα της κλασικής εποχής. Τα αγγεία που εκτίθενται στα δύο επάνω ράφια της προθήκης 7 και στην προθήκη 8 αποτελούν εξαιρετικά δείγματα αττικής παραγωγής. Παρατηρήστε το μελανόμορφο κιονωτό κρατήρα με παράσταση του Ηρακλή που παλεύει με τον Κύκνο υπό την παρουσία θεών, αλλά και την παράσταση από ερυθρόμορφο κρατήρα με πολεμιστή που ετοιμάζεται για τη μάχη στην προθήκη 8. Οι προθήκες 9 και 10 περιλαμβάνουν ευρήματα από τάφους της ρωμαϊκής και της υστερορωμαϊκής περιόδου. Ανάμεσά τους εντυπωσιάζουν τα πολλά και διαφορετικά γυάλινα αγγεία, αλλά και ένα χρυσό διάδημα με το κεφάλι του Ήλιου πλαισιωμένο από Νίκες στην προθήκη 10. Στην προθήκη 11 μπορείτε να δείτε μια συλλογή από επιγραφές. Στο κέντρο της προθήκης εκτίθεται μια επιγραφή σε ελληνικό αλφάβητο αλλά σε προελληνική γλώσσα. Πρόκειται για τη γλώσσα των αυτόχθονων Προελλήνων κατοίκων της Σαμοθράκης, η οποία χρησιμοποιούνταν στις τελετουργίες των μυστηρίων μέχρι και τον 1ο αι. π.Χ. Η τελευταία προθήκη της αίθουσας (12) περιέχει ευρήματα των βυζαντινών χρόνων. Ανάμεσα στα άλλα θα δείτε μια ζυγαριά, νομίσματα, ένα κλειδί και αγγεία με τη χαρακτηριστική για την εποχή εφυαλωμένη διακόσμηση της επιφάνειάς τους. Για να επισκεφθείτε την τελευταία αίθουσα του μουσείου (αίθουσα Δ), πρέπει να γυρίσετε πίσω στην αίθουσα Α και να διαβείτε την είσοδο που βρίσκεται στη βόρεια πλευρά. Στην αίθουσα Δ εκτίθενται ευρήματα από τις νεκροπόλεις της Σαμοθράκης. Κατεβαίνοντας τα σκαλιά που οδηγούν σ’ αυτήν θα δείτε στο αριστερό σας χέρι μια πήλινη σαρκοφάγο των αρχών του 5ου αι. π.Χ. Οι εφτά προθήκες -τέσσερις στο δυτικό τοίχο και τρεις στον ανατολικό– περιέχουν τεφροδόχα αγγεία και διάφορα κτερίσματα που καλύπτουν το διάστημα από τα αρχαϊκά έως και τα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια. Στη μεσαία προθήκη του ανατολικού τοίχου αξίζει να προσέξετε τα πήλινα ειδώλια των ελληνιστικών χρόνων. Στο κέντρο της προθήκης ξεχωρίζει ένα πήλινο ειδώλιο Έρωτα και πάνω από αυτό το σύμπλεγμα δύο παιδιών με κιθάρα. Στο πίσω μέρος της αίθουσας κυριαρχεί το γύψινο αντίγραφο της Νίκης του Παιωνίου, του πιο γνωστό αγάλματος από τη Σαμοθράκη. Το άγαλμα αυτό ήταν μέρος ενός μεγάλου αναθήματος του 2ου αι. π.Χ., που παρίστανε μια πλώρη πλοίου πάνω στην οποία πατούσε η Νίκη. Είναι φτιαγμένο με παριανό μάρμαρο και αποδίδεται στον πολύ σημαντικό γλύπτη της αρχαιότητας Παιώνιο. Η τυχαία εύρεση του αγάλματος αυτού το 1863, στα ερείπια του ιερού χώρου που ήταν ορατά, έδωσε το έναυσμα για να αρχίσουν οι αρχαιολογικές έρευνες στο νησί. Σήμερα η Νίκη της Σαμοθράκης εκτίθεται στο Μουσείο του Λούβρου. Εξωτερική άποψη του κτιρίου που στεγάζει το Αρχαιολογικό Μουσείο Σαμοθράκης.